[Ở phần trước, chúng ta đã cùng nhìn lại Ba quy luật của hiệu quả và sức mạnh của ngôn ngữ trong việc kiến tạo tương lai – nơi mỗi câu nói, mỗi cách nhìn đều có thể “lập trình” chính mình và cả đội ngũ. Nhưng câu hỏi đặt ra là: nếu ngôn ngữ là công cụ để xây dựng tương lai, thì nền tảng tâm lý nào giúp con người thật sự sống hiệu quả và hạnh phúc?
Câu trả lời đưa ta đến một học thuyết đã hơn trăm năm tuổi, nhưng vẫn mang tính thời sự sâu sắc: Tâm lý học cá nhân của Alfred Adler, nền tảng cho cuốn Dám bị ghét. Và chính ở đây, ta sẽ thấy những điểm gặp gỡ bất ngờ với Ba quy luật của hiệu quả.]
Phần 1: Sự giao thoa giữa Ba Quy Luật Của Hiệu Quả và Dám Bị Ghét
2.2 Con người trong cộng đồng – góc nhìn từ “Dám bị ghét” Alfred Adler
Tư tưởng của Alfred Adler trong “Dám Bị Ghét” nhấn mạnh đến bối cảnh: con người là một thực thể xã hội. Chúng ta không tồn tại đơn độc, mà hạnh phúc và ý nghĩa sống chỉ thực sự xuất hiện khi ta cảm nhận được sự thuộc về và cống hiến cho cộng đồng.
Adler cho rằng: “Con người không bị quyết định bởi quá khứ, mà bởi mục tiêu họ hướng đến.” Ở điểm này, ông khác hẳn Freud. Freud tin rằng con người bị chi phối mạnh mẽ bởi vô thức – những ký ức và tổn thương ấu thơ bị kìm nén sẽ quyết định tính cách, hành vi và cả số phận sau này. Ví dụ, một người đàn ông luôn né tránh tình yêu có thể, theo Freud, mang trong mình ký ức vô thức về tuổi thơ bị bỏ rơi hay chứng kiến cảnh cha mẹ xung đột, nên dù không ý thức, quá khứ ấy vẫn chi phối hiện tại.
Adler phản biện: quá khứ không định sẵn tương lai. Điều quyết định là mục tiêu mà con người lựa chọn trở thành trong tương lai. Cùng tình huống ấy, Adler sẽ nói: người đàn ông không phải nạn nhân của ký ức, mà đang chọn mục tiêu “né tránh gắn bó” để bảo vệ bản thân. Nếu thay đổi mục tiêu – chẳng hạn “tìm kiếm sự kết nối và cống hiến cho người khác” – thì tương lai sẽ hoàn toàn khác.
Một ví dụ trong “Dám Bị Ghét” minh họa rõ điều này: người thanh niên mặc cảm với ngoại hình đổ lỗi cho quá khứ khiến mình thất bại trong quan hệ. Nhưng triết gia chỉ ra rằng vấn đề không phải ngoại hình, mà là anh đang chọn mục tiêu “né tránh giao tiếp”. Khi thay đổi mục tiêu sống, mặc cảm quá khứ mất đi sức mạnh trói buộc.
Một ví dụ khác là chuyện về người bị ám ảnh quá khứ. Trong cuộc đối thoại, chàng trai liên tục cho rằng mình không thể hạnh phúc vì quá khứ đã định sẵn. Triết gia phản biện: “Chúng ta không thể thay đổi quá khứ. Nhưng chúng ta có thể chọn ý nghĩa mà ta gán cho quá khứ ấy.” Đó chính là tinh thần của Adler – tương lai không phải sự tiếp nối tuyến tính của quá khứ, mà là kết quả của lựa chọn mục tiêu trong hiện tại.
Liên hệ thực tế, tôi nhìn thấy điều này trong chính đội ngũ AI Lab. Có người tham gia vì “muốn nâng cao kỹ năng lập trình”, người khác vì “tìm cơ hội nghề nghiệp tốt hơn”. Nhưng khi cùng nhau chọn một mục tiêu lớn hơn – “phát triển AI Platform để giúp người Việt Nam dễ dàng tiếp cận công nghệ” – thì những động lực cá nhân ấy trở thành một phần của mục tiêu chung. Và chính trong sự cống hiến đó, mỗi cá nhân tìm thấy ý nghĩa, còn tập thể tìm thấy sức mạnh.
Adler gọi đó là cảm giác cộng đồng: chỉ khi chúng ta sống và hành động vì một điều gì lớn hơn bản thân, chúng ta mới thực sự chạm tới hạnh phúc.
Liên hệ thực tế, tôi thấy điều này trong chính đội ngũ AILab của mình. Có người tham gia vì “muốn nâng cao kỹ năng lập trình”, người khác vì “tìm cơ hội nghề nghiệp tốt hơn”. Nhưng khi cùng nhau chọn một mục tiêu lớn hơn – “phát triển AI Platform để giúp người Việt Nam dễ dàng tiếp cận công nghệ” – thì những động lực cá nhân ấy trở thành một phần của mục tiêu chung. Và chính trong sự cống hiến đó, mỗi cá nhân tìm thấy ý nghĩa, còn tập thể tìm thấy sức mạnh.
Như vậy, dù xuất phát điểm khác nhau, cả “Ba Quy Luật của Hiệu Quả” và tư tưởng của Adler đều gặp nhau ở một điểm chung: tương lai không phải bản sao của quá khứ, mà được mở ra bởi ngôn ngữ và mục tiêu mà ta lựa chọn hôm nay. Nếu Ba Quy Luật cho ta công cụ – ngôn ngữ để kiến tạo, thì Adler chỉ cho ta định hướng – mục tiêu và cảm giác cộng đồng để hành động. Và chính sự kết hợp này mở ra con đường để mỗi cá nhân vừa tự do, vừa gắn bó, vừa hiệu quả, vừa hạnh phúc.
2.3 Sự giao thoa: Sức mạnh của ngôn ngữ và lựa chọn cá nhân
Khi đặt cạnh nhau, ta thấy “Ba Quy Luật của Hiệu Quả” và “Dám Bị Ghét” thực chất đang soi chiếu cùng một sự thật từ hai hướng khác nhau. Ngôn ngữ trong Ba Quy Luật không chỉ là công cụ để mô tả, mà còn để kiến tạo: ta nói thế nào, ta sẽ sống như thế. Trong khi đó, Adler nhấn mạnh đến tự do lựa chọn: mỗi người có thể chọn mục tiêu sống cho mình, không bị ràng buộc bởi quá khứ.
Khi hai tư tưởng gặp nhau, thông điệp trở nên mạnh mẽ hơn:
• Bằng ngôn ngữ, ta định nghĩa lại bản thân và tập thể, thay “tôi chỉ là một kỹ sư” bằng “tôi đang góp phần xây dựng nền tảng AI cho cộng đồng”.
• Bằng lựa chọn, ta chuyển hóa mục tiêu cá nhân thành mục tiêu chung, thay “tôi học hỏi cho riêng mình” bằng “tôi học hỏi để cùng đội ngũ kiến tạo giá trị”.
Trong công việc lãnh đạo, điều này đặc biệt quan trọng. Một đội ngũ không thể hiệu quả nếu mỗi người đi theo một mục tiêu riêng, hoặc nếu ngôn ngữ chung không rõ ràng. Nhưng khi cùng nhau chia sẻ một tầm nhìn, một mục tiêu, và dùng chung một ngôn ngữ để kể câu chuyện về tương lai – đội ngũ ấy sẽ trở thành một tập thể gắn kết và sáng tạo.
Tôi nhìn thấy điều này trong AI Lab. Nếu chỉ tập trung vào kỹ thuật, có lẽ chúng tôi chỉ dừng lại ở việc “xây dựng mô hình AI”. Nhưng khi chúng tôi chọn ngôn ngữ và mục tiêu chung – “xây dựng AI Platform để giúp người Việt Nam dễ dàng tiếp cận AI” – thì công việc mỗi cá nhân, dù là nghiên cứu, phát triển hay thử nghiệm, đều trở thành một phần của sứ mệnh lớn hơn. Chính điều đó biến một tập thể kỹ sư thành một đội ngũ có chung khát vọng.
Và đây cũng chính là điểm giao thoa sâu sắc: ngôn ngữ mở ra con đường, lựa chọn xác định hướng đi, và cộng đồng trao ý nghĩa cho hành trình.
3. Kết nối & Truyền cảm hứng cuối cùng
Đến đây, ta có thể thấy rõ: “Ba Quy Luật của Hiệu Quả” và “Dám Bị Ghét” không chỉ là ý tưởng riêng rẽ. Chúng thực chất là hai lối đi gặp nhau tại một điểm chung: con người có thể làm chủ cuộc đời mình bằng ngôn ngữ, bằng lựa chọn, và bằng trách nhiệm với cộng đồng.
Nếu Ba Quy Luật nhắc nhở ta rằng “ngôn ngữ tạo nên thế giới ta đang sống”, thì Adler lại khẳng định “chúng ta không bị trói buộc bởi quá khứ, mà tự do hướng đến mục tiêu”. Khi hai tư tưởng này cộng hưởng, ta nhận ra rằng: mọi khoảnh khắc trong hiện tại là cơ hội để kiến tạo một tương lai mới.
Câu hỏi còn lại dành cho mỗi người chúng ta là: Tôi sẽ chọn ngôn ngữ nào để nói về bản thân? Tôi sẽ chọn mục tiêu nào để sống cho trọn vẹn? Và tôi muốn cộng đồng nhớ đến mình như ai?
Bởi lẽ, hạnh phúc và hiệu quả không đến từ việc ta sở hữu bao nhiêu, mà từ việc ta đã sống thế nào, đã cống hiến gì, và đã truyền cảm hứng ra sao. Hãy dám sống hiệu quả. Hãy dám sống tự do.