1. Khởi đầu câu chuyện
Trong cuộc sống, mỗi chúng ta đều mong muốn tìm được cách sống vừa hiệu quả, vừa hạnh phúc, vừa để lại dấu ấn. Nhưng làm thế nào để vượt qua những rào cản của quá khứ, thay đổi chính mình và kiến tạo một tương lai có ý nghĩa?
Hai cuốn sách đã gợi cho tôi những câu trả lời sâu sắc. “Ba Quy Luật của Hiệu Quả” (Steve Zaffron & Dave Logan) chỉ ra rằng hiệu quả cuộc đời không đến từ việc cố gắng thay đổi hoàn cảnh bên ngoài, mà từ việc thay đổi ngôn ngữ và câu chuyện chúng ta kể về chính mình. Còn “Dám Bị Ghét” (Ichiro Kishimi & Fumitake Koga), dựa trên tư tưởng tâm lý học cá nhân của Alfred Adler, khẳng định rằng con người không bị trói buộc bởi quá khứ, mà hoàn toàn có thể lựa chọn cách sống tự do, dám là chính mình và tìm thấy hạnh phúc qua sự cống hiến cho cộng đồng.
Trong bài viết này, tôi muốn chia sẻ về sự giao thoa giữa “Ba quy luật của hiệu quả” và tư tưởng Adler trong “Dám Bị Ghét” – nơi cả hai tôi bắt gặp một điểm chung: ngôn ngữ và lựa chọn cá nhân chính là chìa khóa để kiến tạo tương lai.
2. Những góc nhìn giao thoa
2.1 Ba quy luật của hiệu quả – ngôn ngữ kiến tạo tương lai
Trong cuốn “Ba Quy Luật của Hiệu Quả”, Steve Zaffron và Dave Logan đưa ra ba quy luật nền tảng:
1. Cách tình huống hiện ra cho bạn quyết định hành động và kết quả.
2. Cách tình huống hiện ra được hình thành trong ngôn ngữ
3. Ngôn ngữ kiến tạo tương lai chuyển hóa cách tình huống hiện ra.
Điều đó có nghĩa là: chúng ta không chỉ phản ứng với sự vật, mà chính ngôn ngữ (câu chuyện chúng ta kể) quyết định cách ta nhìn nhận thế giới và hành động, phản ứng lại. Khi thay đổi ngôn ngữ, chúng ta thay đổi cách nhìn thế giới, thay đổi cách chúng ta hành động và từ đó mở ra một tương lai mới.
Một minh họa đơn giản nhưng sâu sắc cho điều này chính là câu chuyện “Ba người thợ xây”:
Một người khách đi ngang qua, hỏi ba người thợ xây: “Các anh đang làm gì vậy?”
Người thứ nhất lạnh lùng đáp: “Không thấy sao còn hỏi, chúng tôi đang xây tường”.
Người thứ hai ngước lên mỉm cười trả lời: “Tôi đang xây một tòa nhà”.
Người thứ ba vừa làm vừa ngâm nga bài hát gì đó, nụ cười của anh rất tươi: “Chúng tôi đang xây dựng một thành phố mới“.
Kết quả sau mười năm:
Người thứ nhất vẫn là người thợ xây.
Người thứ hai trở thành một nhà thiết kế, thiết kế ra những ngôi nhà.
Còn người thứ ba - Anh ta làm chủ của hai người kia.
Cả ba cùng làm một công việc, nhưng ngôn ngữ họ dùng đã tạo ra những “thực tại” khác nhau. Người đầu tiên chỉ thấy công việc lặp đi lặp lại; người thứ hai nhìn thấy một sản phẩm cụ thể; còn người thứ ba nhìn thấy ý nghĩa và tầm vóc vượt xa bản thân mình.
Qua đó, ta thấy sức mạnh của ngôn ngữ:
- Ngôn ngữ định nghĩa trải nghiệm hiện tại: cùng một hành động nhưng ba “thế giới xuất hiện” khác nhau.
- Ngôn ngữ dẫn dắt động lực và hiệu quả: người thứ ba sẽ làm việc với niềm hứng khởi, kiên trì và sáng tạo hơn, bởi vì anh ta kết nối công việc nhỏ bé của mình với một mục tiêu lớn lao.
- Ngôn ngữ mở ra tương lai: khi nói “tôi đang xây nhà thờ”, người thứ ba không chỉ mô tả, mà còn đang kiến tạo một tương lai cho chính mình – một người góp phần tạo nên công trình vĩ đại.
Điều mà “Ba Quy Luật của Hiệu Quả” nhấn mạnh chính là ở đây: muốn thay đổi hiệu quả, đừng bắt đầu từ “công cụ” hay “kỹ năng”, mà hãy bắt đầu từ NGÔN NGỮ – cách ta nói về công việc, về bản thân, về tương lai. Chính ngôn ngữ là chìa khóa mở cánh cửa thay đổi bền vững.
Trong thực tế quản lý, lãnh đạo tại, chúng ta có thể thấy rõ sức mạnh của ngôn ngữ trong việc định hình cách đội ngũ nhìn nhận công việc. Với dự án, nếu chỉ dừng lại ở từng tác vụ nhỏ, có người sẽ nói: “Tôi đang train mô hình”, người khác thì nghĩ: “Tôi đang xử lý một module trong hệ thống”. Nhìn theo cách đó, công việc dễ trở thành những mảnh ghép rời rạc, thiếu sự kết nối.
Điều quan trọng là cả đội phải cùng chia sẻ một góc nhìn và một tầm nhìn chung. Khi chúng tôi định nghĩa lại công việc bằng ngôn ngữ lớn hơn – “Chúng ta đang xây dựng một nền tảng mở, giúp AI trở nên dễ tiếp cận và gần gũi hơn với cộng đồng, đồng thời tạo điều kiện để doanh nghiệp và startup trong nước ứng dụng AI linh hoạt, tiết kiệm chi phí và phù hợp nhu cầu thực tiễn” – thì mỗi dòng code, mỗi thử nghiệm lại mang một ý nghĩa khác hẳn.
Ngôn ngữ như vậy giúp đội ngũ thấy được vai trò của mình trong một sứ mệnh chung: làm chủ công nghệ cốt lõi, đưa AI đến gần hơn với người Việt Nam và đóng góp cho sự chủ động công nghệ của đất nước. Và chính sự thống nhất trong ngôn ngữ, từ đó thống nhất trong tầm nhìn, đã biến một nhóm kỹ sư thành một tập thể cùng nhau kiến tạo giá trị. Đây cũng chính là tinh thần mà “Ba Quy Luật của Hiệu Quả” nhấn mạnh: ngôn ngữ không chỉ kiến tạo tương lai cá nhân, mà còn mở ra sức mạnh tập thể khi mọi người cùng nhìn về một hướng.
2.2 Con người trong cộng đồng – góc nhìn từ “Dám bị ghét” Alfred Adler
Tư tưởng của Alfred Adler trong “Dám Bị Ghét” nhấn mạnh đến bối cảnh: con người là một thực thể xã hội. Chúng ta không tồn tại đơn độc, mà hạnh phúc và ý nghĩa sống chỉ thực sự xuất hiện khi ta cảm nhận được sự thuộc về và cống hiến cho cộng đồng.
Adler cho rằng: “Con người không bị quyết định bởi quá khứ, mà bởi mục tiêu họ hướng đến.” Ở điểm này, ông khác hẳn Freud. Freud tin rằng con người bị chi phối mạnh mẽ bởi vô thức – những ký ức và tổn thương ấu thơ bị kìm nén sẽ quyết định tính cách, hành vi và cả số phận sau này. Ví dụ, một người đàn ông luôn né tránh tình yêu có thể, theo Freud, mang trong mình ký ức vô thức về tuổi thơ bị bỏ rơi hay chứng kiến cảnh cha mẹ xung đột, nên dù không ý thức, quá khứ ấy vẫn chi phối hiện tại.
— Còn tiếp phần 2 
—
